André Roelofs overleden
Postuum André Roelofs (1931-2017)
Een oud-communist werd de eerste Volkskrant-correspondent in Moskou. Met een scherpe blik voor machtsverhoudingen.
Fors wantrouwen jegens oude en nieuwe tsaren
Drie dagen na de onuitwisbare datum 11/9 2001 schreef André Roelofs een groot artikel voor de Volkskrant. Hij was in Boston en schetste de sfeer ter plaatse. Maar in de beste tradities van de buitenland-analyse vloeiden de kleine waarnemingen over in de brede blik.
‘De aanval van dinsdag is wat de Amerikanen een defining moment noemen, een moment in de geschiedenis waarop keuzes worden gemaakt die de hoofdlijnen voor langere tijd vastleggen. Niet alleen voor Amerika maar ook voor Europa is dit zo’n moment.’
André Roelofs (1931) was toen al ex-redacteur van de krant: vijf jaar tevoren was hij afgezwaaid. Omdat hij op latere leeftijd bij de Volkskrant kwam, was zijn loopbaan hier betrekkelijk kort. Maar daarom niet minder markant. Hij was de eerste correspondent van de krant in Moskou. Vervolgens deed hij van zich spreken als buitenland-commentator, chef van de opiniepagina en columnist.
André bracht een beladen verleden mee. Hij was 18 toen hij lid werd van de Communistische Partij van Nederland. Die keuze lag destijds voor de hand. Vader en moeder waren al vóór de oorlog politiek geëngageerd en bewogen zich in antimilitaristische kringen. Als kind ging André mee naar de landdagen van de utopisch ingestelde Bellamy Vereniging. In de oorlog stond moeder Roelofs er alleen voor – haar man voer als koopvaardijofficier op zee toen de Duitsers Nederland binnenvielen – en sloot zich aan bij het verzet. De jonge André hielp bij het verzetswerk en nam met haar de wijk uit geboortestad Hilversum toen de grond hun daar te heet onder de voeten werd.
Na de angstige onzekerheid van de oorlogsjaren was de CPN, met haar onwrikbare scenario voor een betere toekomst, een warm bad. En zoals vele van zijn jonge partijgenoten maakte André geleidelijk de overgang van een idealistische wereldverbeteraar naar gestaald kader. De partijlijn was heilig. Hij zou er later met afgrijzen op terugkijken, zonder zijn oude idealisme te verloochenen. ‘De partij kon zich weliswaar vergissen, maar dat zou zich altijd als vanzelf corrigeren. Vanwege het historisch gelijk, waarvan de partij de drager was. Dat geloofden wij’, zei hij in een interview met Jan Tromp in 1996. Met een beroep op dat historische gelijk werden dissidenten en interne critici moeiteloos aangemerkt als CIA-agenten en imperialistische raddraaiers.
Maar André was er niet de man naar om tot in lengte van dagen met een bord voor het hoofd door te marcheren. De twijfel over de partijlijn sloeg toe. Dat begon in 1968, toen hij als redacteur van De Waarheid, het dagblad van de CPN, verslag deed van de studentenrevolte in Parijs. De Franse communistische partij moest er niets van hebben, Roelofs genoot juist van het nieuwe elan. Hij permitteerde zich steeds meer dwarse denkbeelden en werd een van de drijvende krachten achter de stroming in de CPN die krant en partij wilde democratiseren en vernieuwen.
De definitieve omslag kwam in Polen, waar hij zonder ideologische reserves verslag deed van de opstand van Solidarnosc tegen het communistische regime. Hij besloot voortaan alleen nog maar te schrijven wat zijn ogen zagen en zijn verstand hem ingaf. In 1983 volgde het afscheid van de partij. Ontgoocheld over zijn langdurige vergissing, maar ‘alert op een bepaalde categorie waanzin’, zoals hij het zelf uitdrukte. Voortaan was het ‘zondige reformisme’ zijn intellectuele anker.
Met die instelling berichtte hij als correspondent over de onttakeling van de Sovjet-Unie en schreef hij later als buitenland-commentator over de wereld na de Koude Oorlog. Met een koelbloedige taxatie van de machtsverhoudingen en een fors wantrouwen jegens oude en nieuwe tsaren.
Ook na zijn vertrek bij de Volkskrant bleef André een verwoed lezer over internationale politiek. Vooral voor Duitsland had hij een bijzondere belangstelling. ‘Wat vindt Berlijn?’, vroeg hij vaak tijdens bijeenkomsten van de eetclub waarvan hij een inspirerend lid was. Het werd een gevleugeld woord voor zijn disgenoten.
Afgelopen maandag overleed André Roelofs. Zijn gezondheid was de laatste maanden sterk achteruitgegaan en hij besloot verdere aftakeling niet af te wachten.
Wat vindt Berlijn? Het kan niet anders of Berlijn is ontdaan over het heengaan van zo’n warmhartige, erudiete persoonlijkheid.