Zaandam in de Koude Oorlog
De televisie-serie De (h)eerlijke jaren vijftig van de NTR ging 23 mei over de Zaanstreek, communisten en consumenten.
In het Zaans Nieuwsblad De Orkaan schrijft Martin Rep:
‘Streekhistoricus Erik Schaap vertelt in de documentaire dat de communisten, die in de Tweede Wereldoorlog massaal in het verzet hadden gezeten, na de oorlog als helden werden beschouwd. In grote delen van de Zaanstreek was de CPN, de Communistische Partij van Nederland, bij de verkiezingen van 1946 als de grootste uit de bus gekomen: een op de drie Zaankanters stemde communistisch. Maar dat duurde niet lang. Tijdens de Koude Oorlog kalfde de sympathie snel af, en dat werd flink gestimuleerd door de Amerikaanse propaganda die gratis meekwam met de Amerikaanse dollars die Europa weer op de been moesten helpen.
De Artillerie Inrichtingen moesten munitie produceren om de stabiliteit in Europa te verzekeren, zeg maar: stand te kunnen houden tegen de Russen, zo vertelt Erik Schaap. Wie verdacht werd van communistische sympathieën, of familieleden had die iets te maken hadden met de CPN, was kansloos als hij bij Hembrug, oftewel de Artillerie Inrichtingen, wilde werken.
In de film komt Daniel Christiani aan het woord. Hij was trots op de technische opleiding die hij bij het bedrijf kreeg en beschouwde zijn collega’s als vrienden. Hij was dan ook volslagen in de war toen de bedrijfspolitie op een zaterdagmorgen een collega die naast hem stond te werken, bij de schouders pakte en wegsleurde. Na het weekeinde keerde die jongen niet terug op de werkvloer. Het paste in het beleid van Hembrug. In de film wordt Christiani geconfronteerd met de personeelskaart van een werknemer die op staande voet werd ontslagen omdat hij zong bij het Zaandamse CPN-koor ‘De Zingende Strijders’ en een familieadvertentie in de communistische partijkrant De Waarheid had gezet.
Wim Nieuwenhuijse, die later naam zou maken als CPN-wethouder van Zaanstad, wist als jongen al dat de communisten in de gaten gehouden werden door de ‘gleuven’, zoals hij de gleufhoeden van de BVD (de Binnenlandse Veiligheids Dienst, de voorloper van de AIVD) noemde. Hij werd door zijn vader ingeschakeld bij het bezorgen van De Waarheid omdat de BVD’ers een jongen niet zouden controleren. Hij bezorgde bij voorkeur achterom, want niemand wilde bekendstaan als abonnee. “Dan legde ik ‘m onder de vuilnisbak of zo.” Wim groeide op in de Uithoek in Zaandam-Zuid, ‘een fijne buurt’.’