De gaskamer in Bernburg an der Saale
In de psychiatrische kliniek in Bernburg an der Saale bij Maagdenburg vonden 45 Nederlandse communisten de dood in de gaskamer.
Het psychiatrisch ziekenhuis deed tot augustus 1941 dienst als ‘euthanasiecentrum’ voor gehandicapten. Daarna werd de gaskamer gebruikt voor het vermoorden van gevangenen uit concentratiekampen. Dat zich onder die laatste groep ook Nederlanders bevonden, is in Nederland pas bekend sinds 2005. De communisten zaten gevangen in concentratiekamp Neuengamme. Daar zouden ze volgens aanvankelijke berichten ook zijn omgekomen. In NRC Handelsblad van 4 mei 2018 schrijft Rineke van Houten het verhaal over het nu pas bekend geworden einde van de Amsterdamse communist Joop Meijer. In het boek Het Telegram van Rien Dijkstra over de Utrechtse communisten die in juni 1941 in het kader van de Aktion CPN zijn opgepakt wordt de gaskamer van Bernburg ook genoemd. Wiebe van Roeden en Hartog Sterner zijn daar ook omgekomen. Hetzelfde gruwelijke lot trof de communisten Gerrit Lagerwaard en Arend Jan Brinks uit Deventer.
Uit het artikel van Rineke van Houten:
Er zijn circa vijfduizend concentratiekampgevangenen tussen najaar 1941 en voorjaar 1943 in het geheim vergast in de kelder van het psychiatrisch ziekenhuis in het Duitse Bernburg an der Saale, bij Maagdenburg. Dat gebeurde in het kader van ‘Sonderbehandlung 14f13’, uitgevoerd op nog twee andere locaties in Duitsland. ‘14f13’ is nazi-jargon voor ‘uitroeiing door dood in een concentratiekamp’ (14f) en ‘moord in een euthanasiecentrum’ (13).
Een van de redenen voor deze moordcampagne was het groeiende aantal gevangenen in werkkampen dat door ziekte en uitputting niet meer kon werken. Ook politieke tegenstanders en joden waren slachtoffer van deze Sonderbehandlung.
In april 1942 bezoekt een groep ‘onafhankelijke’ artsen Neuengamme om gevangenen te selecteren voor vergassing. Neuengamme is overvol en door de ontberingen zijn steeds meer dwangarbeiders niet meer in staat om te werken.
Politieke tegenstanders van het nazi-regime behoren ook tot de doelgroep. Met zijn houten been en communistische sympathieën wordt Joop Meijer daar ook toe gerekend.
Op het aanmeldingsformulier schrijven de artsen achter elke naam de reden voor het transport naar de gaskamer: ‘Vijand van Duitsland’, ‘beruchte communist’ of ‘rassenschande’. Om welke reden Joop Meijer gedeporteerd werd, is niet bekend.
Onder toezicht van de SS reist de groep in bussen van het Krankenstransport naar de psychiatrische kliniek van Bernburg an der Saale, bij Maagdenburg. Daar worden ze via een lange gang naar de benedenverdieping geleid. Een arts noteert alvast de gefingeerde doodsoorzaak.
De gaskamer is groot genoeg voor 75 mensen. Gedurende drie tot vijf minuten stroomt er koolmonoxide naar binnen, waardoor de gevangenen vergiftigd worden en overlijden, soms pas na een kwartier. De lijken worden verbrand. Omdat het een geheime operatie betreft, worden de doden niet geregistreerd in de boeken van Bernburg, maar in die van kamp Neuengamme.